Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Aneta Zwierzchowska

Wątroba - funkcje, choroby wątroby, ich objawy, profilaktyka i leczenie

Wątroba znajduje się tuż pod przeponą, zajmując głównie prawą stronę nadbrzusza
Wątroba znajduje się tuż pod przeponą, zajmując głównie prawą stronę nadbrzusza (iStock)

Wątroba jest jednym z największych narządów, który pełni bardzo ważne funkcje w organizmie. Niestety, ze względu na jej udział w wielu procesach, szczególnie w metabolizmie toksyn, jest narażona na liczne choroby. Wówczas pojawiają się niepokojące objawy, nie tylko ze strony tego narządu. Bardzo często końcowym stadium chorób wątroby jest marskość - stan, w którym wątroba traci zdolność regeneracji, a także przestaje prawidłowo funkcjonować.

spis treści

1. Budowa wątroby

Wątroba to narząd miąższowy, który znajduje się tuż pod przeponą, zajmując głównie prawą stronę nadbrzusza. Wątroba graniczy również z jelitami i żołądkiem. U dorosłego mężczyzny wątroba może ważyć nawet 2,5 kg razem z krwią znajdującą się wewnątrz, przy czym jest jej tam w danej chwili nawet 800 ml, co stanowi około 10–15 proc. ogólnej objętości krwi.

Wątroba zbudowana jest głównie z komórek wątrobowych – hepatocytów, które składają się na aż 95 proc. jej masy. Układają się one w zraziki, a te z kolei tworzą większe struktury (segmenty i płaty).

Zobacz film: "Diagnozowanie chorób wątroby"

W wątrobie znajdują się szerokie naczynia krwionośne doprowadzające do niej krew. Spośród wszystkich narządów ciała, w danej chwili w wątrobie znajduje się największa ilość krwi. Oprócz tego znajdują się w niej drogi żółciowe, za pośrednictwem których produkowana żółć znajduje ujście do przewodu pokarmowego.

Wątroba posiada jednocześnie nadzwyczajne możliwości regeneracyjne. Nawet po chirurgicznym usunięciu dużego fragmentu wątroby, potrafi się zregenerować.

2. Funkcje wątroby w organizmie

Wątroba jest zaliczana do układu pokarmowego, ale pomimo swej niezwykle homogenicznej budowy, spełnia tak wiele funkcji, że nie sposób ją zakwalifikować do pojedynczego układu w organizmie. Trudno też wymienić wszystkie zadania wątroby, a niektóre mechanizmy w niej zachodzące wciąż czekają na pełne, naukowe rozwikłanie. Wątroba posiada wiele unikalnych cech stanowiących o jej wyjątkowości.

  • Gromadzi glukozę

Wątroba spełnia ważną funkcję podręcznego magazynu energii. W wątrobie zachodzą procesy magazynowania, produkowania oraz uwalniania glukozy, w zależności od jej aktualnej dostępności, ale też węglowodanów bardziej złożonych i bieżącego zapotrzebowania organizmu na energię.

  • Metabolizuje bilirubinę

W wątrobie zachodzi metabolizm bilirubiny. Bilirubina, będąca produktem rozpadu czerwonych krwinek, jest transportowana do tego organu, gdzie ulega przemianie do innych form, możliwych do usunięcia z organizmu. Zakłócenie tego procesu na którymś etapie może prowadzić do charakterystycznego objawu związanego z podwyższonym poziomem bilirubiny we krwi – żółtaczki.

  • Przekształca białka i cukry w tłuszcze

Kolejną ważną funkcją wątroby jest udział w gospodarce i trawieniu tłuszczów. W wątrobie zachodzą procesy przekształcania węglowodanów i białek w tłuszcze. Następuje tu synteza fosfolipidów, cholesterolu, hydroliza lipidów do kwasów tłuszczowych. Część z tych substancji wchodzi w skład wytwarzanej żółci.

Jest to mieszanina substancji biorących udział w trawieniu tłuszczów (fosfolipidy, cholesterol, tłuszcze, kwasy tłuszczowe, bilirubina, kwasy żółciowe i inne). W ciągu doby wątroba dorosłego mężczyzny może wyprodukować nawet ponad litr żółci.

  • Pełni funkcje odpornościowe

Wątroba jest również niezwykle ważnym ogniwem układu immunologicznego. W wątrobie zachodzą procesy aktywności fagocytarnej (układ odpornościowy poznaje „wroga”) oraz te związane z właściwą obroną organizmu przed infekcjami, nowotworami czy toksynami.

W wątrobie znajduje się duży rezerwuar komórek Browicza-Kupffera, które mają szerokie zdolności fagocytozy, czyli pochłaniania dużych cząstek – bakterii, komórek nowotworowych, cząstek toksyn, wirusów, pasożytów, uszkodzonych białek i innych. Stanowią one drugą pod względem liczebności po hepatocytach kolonię komórek w wątrobie i pełnią bardzo ważną funkcję w ogólnej równowadze immunologicznej organizmu.

Wątroba spełnia również ważną rolę w układzie regulowania temperatury ciała. Krew opuszczająca wątrobę jest o około jeden stopień Celsjusza cieplejsza niż do niej wpływająca.

  • Pełni funkcje odtruwającą

W wątrobie zachodzą także procesy detoksykacyjne. Zarówno substancje o pochodzeniu wewnętrznym (bilirubina, hormony i inne), które w wyższych dawkach są toksyczne, jak i zewnętrzne toksyny są w wątrobie unieszkodliwiane w szeregu procesów biochemicznych. Z tego powodu poważne zatrucia, np. grzybami czy substancjami chemicznymi, doprowadzają w pierwszym rzędzie do poważnych uszkodzeń wątroby, która nie radzi sobie z metabolizmem dużej ilości toksyn.

6 największych przysług dla wątroby
6 największych przysług dla wątroby [7 zdjęć]

Wątroba jest organem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Codziennie odpowiada

zobacz galerię

3. Objawy chorej wątroby

3.1. Żółtaczka

Najbardziej charakterystycznym objawem chorej wątroby jest żółtaczka. Jest ona związana z podwyższonym poziomem bilirubiny, dającym charakterystyczne żółte zabarwienie skóry, białek oczu i błon śluzowych. U osób rasy innej niż biała widoczne może być jedynie żółte zabarwienie białek oczu.

Bilirubina to końcowy produkt przemiany hemu. Prawidłowe stężenie bilirubiny całkowitej w osoczu nie przekracza 1 mg/dl (18 µmol/l). O żółtaczce mówi się, gdy wynik ten przekroczony jest 2–3-krotnie.

Należy pamiętać, że nie każda żółtaczka związana jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem wątroby. Wyróżnia się bowiem żółtaczkę przedwątrobową, wątrobową oraz pozawątrobową. Jedynie druga z nich spowodowana jest pogorszeniem funkcji chorej wątroby.

Żółtaczka przedwątrobowa wywołana jest zwiększoną hemolizą, czyli rozkładem czerwonych krwinek i następującą zwiększoną podażą bilirubiny, z której metabolizmem wątroba, mimo że zdrowa, nie jest sobie w stanie poradzić.

Do takiej sytuacji może dochodzić w przebiegu wielu infekcji bakteryjnych (streptokoki, enterokoki, gronkowiec złocisty), pasożytniczych (malaria), nowotworów, poważnych urazów ciała oraz przy tzw. hemolizie mechanicznej, gdzie na skutek powtarzanego uderzania ukrwionych tkanek dochodzi do rozpadu czerwonych krwinek (zjawisko to najczęściej występuje u biegaczy maratonów, gdzie do hemolizy dochodzi w podeszwach stóp, które uderzają wielokrotnie o ziemię w trakcie biegu).

Żółtaczka pozawątrobowa ma miejsce wtedy, gdy wątroba pracuje prawidłowo, ale żółć i zawarta w niej bilirubina na skutek blokady przewodów żółciowych nie są odprowadzane do przewodu pokarmowego. Powodem może być m.in. kamica woreczka żółciowego, guzy nowotworowe uciskające drogi żółciowe. Sama żółtaczka wątrobowa, jeśli zostanie potwierdzona, jest jedynie sygnałem, że wątroba uległa dysfunkcji. Wymaga zwykle przeprowadzenia poszerzonej diagnostyki w celu określenia pierwotnej przyczyny i ustalenia sposobu leczenia.

Byłoby jednak dużym uproszczeniem sprowadzanie możliwych objawów chorej wątroby do żółtaczki, która wiąże się już z dość poważną jej dysfunkcją. Chora wątroba daje wiele innych symptomów.

3.2. Swędzenie skóry

W przebiegu niektórych chorób wątroby pojawić się może uporczywy świąd skóry, który łączy się najczęściej z cholestazą, czyli zastojem żółci. Symptom ten zauważa się u większości pacjentów z pierwotną marskością żółciową wątroby. Początkowo ograniczony jest do dłoni i stóp, później pojawić się może na całym ciele. Na skórze wówczas pojawiają się liczne przeczosy.

Inne zewnętrzne objawy chorej wątroby, związane z zaleganiem toksycznych substancji, to charakterystyczne, brązowe plamy wątrobowe pojawiające się na skórze.

Objawem chorej wątroby może być nieprzyjemny zapach skóry i zapach z ust (tzw. foetor hepaticusodór wątrobowy).

3.3. Ból wątroby

W chorobach wątroby najłatwiej zaobserwować ból wątroby. Pojawia się po prawej stronie i jest zlokalizowany pod żebrami. Ból wątroby wynika zazwyczaj z powiększenia wątroby. Jednak czy wątroba boli? Odpowiedź jest jedna: nie. Wątroba nie jest unerwiona, dlatego ból, który odczuwamy, wynika z dyskomfortu odczuwanego w jej okolicy. Ból wątroby wynika z ucisku wywoływanego przez powiększoną wątrobę na błonę surowiczą. Może się pojawić, gdy pijemy alkohol lub jemy tłusty posiłek.

3.4. Problemy trawienne

Objawy chorej wątroby dotyczą również ogólnych problemów z trawieniem i funkcjonowaniem przewodu pokarmowego. W szczególności mogą przyczyniać się do powstawania:

W związku z chorą wątrobą pojawiają się również niewidoczne problemy z trawieniem, które dają wyraźny, negatywny efekt w dłuższym horyzoncie czasowym. Wątroba uczestniczy w wielu reakcjach biochemicznych, w których substancje odżywcze (witaminy, tłuszcze, węglowodany, białka) są przetwarzane do prostszych form, przyswajalnych dla organizmu.

Dysfunkcja wątroby powoduje nieprzyswajalność pewnych związków, co doprowadza po pewnym czasie do rozwinięcia objawów niedożywienia – m.in. awitaminoz, chudnięcia, osłabienia, szybkiego męczenia się.

3.5. Bóle głowy, zmęczenie, depresja

W przebiegu niedożywienia mogą się pojawić nawet neurologiczne objawy chorej wątroby, związane z niedożywieniem mózgu:

  • brak energii,
  • depresja,
  • słaba pamięć,
  • bóle głowy.

Objawem wielu chorób wątroby jest przewlekłe zmęczenie. Znużenie pojawia się najczęściej w ciągu dnia i znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie. Objaw ten może wskazywać na autoimmunologiczne zapalenie wątroby lub też przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B.

W przypadku WZW typu B bardzo często pierwszym objawem choroby jest obniżony nastrój. Podobnie jest w sytuacji, w której diagnozowana jest pierwotna marskość żółciowa wątroby. W tym przypadku jednak zmęczenie nie nasila się po wysiłku fizycznym, ale też nie ustępuje po wydłużonym czasie odpoczynku.

Nie udało się dotychczas wyjaśnić, dlaczego objaw ten koreluje z chorobami wątroby. Wiadomo jednak, że nie ma związku z wiekiem i płcią pacjenta oraz jego kondycją psychiczną.

Drugim źródłem zaburzenia pracy centralnego układu nerwowego może być toksyczne działanie substancji, które nie są usuwane przez wątrobę. Zespół tych zaburzeń nosi nazwę encefalopatii wątrobowej.

3.6. Zaburzenia snu

W jej przebiegu, oprócz objawów neurologicznych wspomnianych powyżej, dochodzić może do zaburzeń snu, orientacji i zmysłów oraz asteriksji – czyli grubofalistego drżenia rąk, z częstością kilku niekontrolowanych ruchów na minutę przy wyciągnięciu dłoni przed siebie. Ostatnim etapem jest śpiączka wątrobowa.

3.7. Bóle stawów

Choć wydaje się to niewiarygodne, chora wątroba może objawiać się bólem stawów. Symptom ten bardzo często towarzyszy autoimmunologicznemu zapaleniu wątroby (AZW).

Diagnozę tę cztery razy częściej stawia się u kobiet, zwłaszcza w okresie pokwitania (między 40. a 60. rokiem życia). Do dzisiaj nie udało się jednoznacznie wskazać przyczyny, która odpowiada za rozwój AZW.

Choroba może przebiegać bezobjawowo. W wielu przypadkach wskazuje na nią przewlekłe zmęczenie i wspomniany ból stawów.

3.8. Zanik mięśni

W wyniku długotrwałej marskości wątroby dojść może do zaniku mięśni. W przebiegu tej choroby pojawia się charakterystyczna sylwetka ciała (wygląd ''kasztanowego ludzika''). Pacjent ma szczupłe kończyny górne oraz dolne i powiększony obwód brzucha. Chory może się skarżyć na skurcze mięśni, które pojawiają się najczęściej w nocy.

Środki wspomagające pracę i regenerację wątroby znajdziesz w aptekach dzięki wyszukiwarce KtoMaLek.pl. Wypróbuj jej możliwości i sprawdzaj dostępność leków w ponad 10 600 aptekach w Polsce! Zarezerwuj swój lek online i zapłać za niego w aptece.

4. Przyczyny i leczenie chorób wątroby

Do zaburzeń funkcjonowania wątroby może dochodzić zarówno wskutek długotrwałego działania niekorzystnych czynników, jak i w sposób nagły, najczęściej na skutek nadostrego zapalenia czy silnego zatrucia.

Szczególnym przypadkiem są zatrucia ostre, prowadzące do zniszczenia wątroby i wymagające jej natychmiastowego przeszczepu. Sytuacja taka ma często miejsce po zjedzeniu trujących grzybów, zwykle w Polsce jest to muchomor sromotnikowy, ale nie tylko. Może dochodzić również do ostrych zatruć toksynami chemicznymi, np. pestycydami, jeśli zostanie przyjęta jednorazowo ich duża dawka

Szczególnie na uszkodzenia wątroby narażone są osoby, które mają zawodowy kontakt z substancjami toksycznymi, np. rolnicy. Niektóre toksyny mogą odkładać się w tkankach organizmu przez lata i po pewnym czasie prowadzić do poważnych, nieodwracalnych zmian.

Do degeneracji wątroby mogą przyczynić się stosowane przewlekle leki. Duża część z nich na pewnym etapie jest metabolizowana w tym organie, co nie pozostaje bez skutku dla jego stanu. O ile po incydentalnym zastosowaniu leku może dojść do pełnej regeneracji tkanki wątroby, to już ich regularne, długotrwałe stosowanie prowadzić będzie do trwałych zniszczeń wątroby. Warto zawsze skonsultować z lekarzem toksyczność stosowanych leków i – jeśli jest taka możliwość – rozważyć ich zmianę na mniej szkodliwe.

Wpływ na funkcjonowanie wątroby ma także styl życia, a zwłaszcza niezdrowa dieta, nadmierne spożywanie alkoholu, palenie papierosów.

4.1. Wirusowe zapalenie wątroby

Jedną z najczęstszych przyczyn uszkodzenia wątroby jest zakażenie wirusami wątroby (WZW) typów A–E. Wirusy te, popularnie (choć błędnie) zwane „żółtaczkami”, charakteryzują się zróżnicowanymi objawami, przebiegiem oraz powikłaniami.

Najczęściej występuje WZW typu A, powodowane zakażeniem wirusem HAV, czyli tzw. żółtaczka pokarmowa. W wyniku zakażenia, zwykle drogą pokarmową, dochodzi do wirusowego, ostrego zapalenia wątroby i objawów żółtaczki. Choroba zwykle ustępuje, a pacjent dochodzi do pełnej sprawności w ciągu kilku miesięcy. Nie pociąga ona za sobą ryzyka groźnych powikłań, zaś leczenie jest objawowe.

Znacznie groźniejszy jest wirus HCV powodujący WZW typu C. Rozprzestrzenia się głównie przez krew oraz w mniejszym stopniu przez stosunki seksualne. Jest zdecydowanie bardziej zaraźliwy niż HIV, tj. mniejsza ilość krwi wystarczy do zakażenia. Wirusem tym w Polsce zakażone jest ok. 1,5 proc. populacji. Rzadko dochodzi do postaci ostrej z żółtaczką i innymi objawami wątrobowymi (ok. 10–20 proc. zachorowań).

HCV zwykle wywołuje przewlekły, skąpoobjawowy stan zapalny wątroby. Po wielu latach w części przypadków występują powikłania w postaci marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego. Choroba rozprzestrzenia się w zastraszającym tempie, ponieważ długi jest okres od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów chorej wątroby (nawet 30 lat), przez co osoby nieświadomie mogą zakażać innych.

Leczenie postaci przewlekłej za pomocą leków przeciwwirusowych przynosi dobre skutki u ponad połowy chorych, chroniąc ich przed groźnymi powikłaniami i powstrzymując jej rozwój.

PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

Kolejnym często występującym wirusem jest HBV powodujący WZW typu B. Pomimo szczepień ochronnych w wieku dziecięcym i zalecanych w wieku dorosłym, szczególnie u osób narażonych na zawodowy kontakt z rezerwuarami choroby, wciąż dochodzi do stosunkowo wielu infekcji. W Polsce zakażony jest ok. 1 proc. populacji, a kontakt z chorobą miało nawet kilkadziesiąt procent.

Drogi zakażenia są podobne jak przy HCV. Choroba ta zwykle przebiega bezobjawowo, organizm pokonuje wirusa i nabywa odporność na resztę życia. Czasem następuje ostrzejsze zapalenie wątroby z objawami żółtaczki i innymi związanymi z ostrą dysfunkcją wątroby. Najgroźniejsza jest jednak postać przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B, początkowo skąpoobjawowa, ale po latach mogąca dać podobne powikłania jak WZW typu C. Rozwija się ona u ok. 10 proc. zakażonych.

Wirusy typu D oraz E są chorobami w Polsce egzotycznymi, zakażenie związane jest zwykle z dalekim wyjazdem zagranicznym lub bliskim kontaktem z osobą przybyła z daleka. Wirus typu D może się rozwijać jedynie u osób chorych na WZW typu B i pogarsza jego przebieg oraz posiada podobne drogi zakażenia. Zakażenie wirusem typu E ma natomiast przebieg podobny do zakażenia HAV, również nie pociąga za sobą ryzyka niebezpiecznych komplikacji, przy czym samo zakażenie najczęściej zachodzi drogą pozajelitową.

4.2. Marskość wątroby

Częstym powodem występowania dysfunkcji i marskości wątroby jest alkoholizm. Uważa się, że regularne spożywanie alkoholu w nawet stosunkowo niewysokich dawkach może przyczyniać się do poważnego uszkodzenia wątroby w długim okresie. W podobnym mechanizmie, tj. przez wytwarzanie aldehydu octowego, wątroba jest uszkadzana w przebiegu nieleczonych infekcji grzybiczych, gdzie grzyby przetwarzają cukry do tego toksycznego związku oraz dodatkowo produkują równie toksyczny amoniak.

4.3. Alkoholowe stłuszczenie wątroby

Zanim jednak dojdzie do marskości, alkohol powoduje często tzw. alkoholowe stłuszczenie wątroby, w przebiegu którego we wnętrzu jej komórek (hepatocytów) gromadzą się drobinki tłuszczu, które upośledzają ich funkcjonowanie. Pojawia się ból wątroby, a zdarza się, że sama wątroba jest powiększona, ale najczęściej choroba przebiega bezobjawowo.

Do stłuszczenia wątroby może dojść również na innym podłożu niż alkoholizm, przyczyniać się może nadwaga, złe nawyki żywieniowe, liczne zaburzenia metabolizmu, niektóre leki przyjmowane przez długi czas, zakażenia wirusowe (WZW C, HIV) i inne.

Stłuszczenie wątroby jest procesem odwracalnym, należy zlikwidować jego przyczynę i stosować zdrową dietę Ewentualnego stłuszczenia wątroby nie należy lekceważyć. Dalsze narażenie na jego przyczynę może bowiem prowadzić do marskości lub rozwoju raka wątrobowokomórkowego (dochodzi do jego rozwoju u 10 proc. chorych).

4.4. Rak wątroby

Rak wątrobowokomórkowy może być również powikłaniem marskości wątroby, wirusowego zapalenia wątroby typu B, długotrwałego spożywania alkoholu czy palenia papierosów. Generalnie wszystkie czynniki uszkadzające wątrobę są czynnikami ryzyka powstania tego nowotworu.

Charakterystyczne objawy raka to:

  • powiększona wątroba,
  • żółtaczka,
  • wodobrzusze,
  • krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego (ciemna krew w stolcu, jasna w wymiotach).

Oprócz tego występować mogą pozostałe symptomy związane z dysfunkcją wątroby. Średni czas przeżycia przy tej odmianie raka wynosi zaledwie 6 miesięcy od momentu postawienia diagnozy.

Jeśli możliwe jest leczenie operacyjne (wycięcie zajętego płata wątroby, przy niskim zaawansowaniu raka), to jedynie 10 proc. pacjentów przeżywa 5 lat od rozpoznania. Chemioterapia nie przynosi korzyści, a radioterapia daje wątpliwe efekty. Zaleca się profilaktyczne badania przesiewowe co pół roku wszystkim chorym na WZW typu B oraz osobom z marskością wątroby.

5. Skutki chorób wątroby

W wyniku dysfunkcji wątroby następuje cały szereg procesów chorobowych prowadzących do pogarszania się ogólnego stanu zdrowia. Chora wątroba jest przyczyną wielu problemów o podłożu metabolicznym, immunologicznym, krążeniowym, zatruć toksynami i innych.

Choroby wątroby będą przyczyniać się do upośledzenia lub wręcz całkowitego zaprzestania spełniania przez nią jednej lub większej liczby z tych wyżej wymienionych funkcji.

W przebiegu chorób wątroby dochodzi do zaburzenia gospodarki tłuszczowej. W efekcie w lipidogramie (badanie poziomu tłuszczu i cholesterolu we krwi) stężenie tzw. dobrego cholesterolu (HDL) jest obniżone, a złego (LDL) oraz równie niekorzystnych dla zdrowia trójglicerydów – podwyższone. Zaburzenie to może się przyczyniać do przyspieszenia rozwoju miażdżycy.

W wyniku chorób wątroby może również dojśc do upośledzenia prawidłowej gospodarki cukrami i insuliną w organizmie. Po pewnym czasie, na skutek poważnych wahań poziomu cukru, może się rozwinąć insulinooporność i cukrzyca drugiego typu. Wątroba reguluje też pośrednio, przez ich usuwanie, poziom hormonów w organizmie.

Niesprawność wątroby może prowadzić do podwyższenia poziomu hormonów płciowych (testosteron i estrogeny) oraz hormonów tarczycy. Prowadzić to może do powstawania syndromu stresu przedmiesiączkowego oraz cięższego przechodzenia menopauzy u kobiet i zwiększonego ryzyka zawału serca u mężczyzn.

Wątroba to także ważny element systemu immunologicznego. Problemy z wątrobą mogą doprowadzić nie tylko do częstszych infekcji o poważniejszym przebiegu, ale i do większego ryzyka wystąpienia chorób autoimmunologicznych oraz zaostrzenia istniejących alergii, szczególnie jako odpowiedzi na toksyny, które w normalnej sytuacji są metabolizowane w wątrobie.

Zobacz także

6. Próby wątrobowe

Jako że jedną z funkcji wątroby jest wydzielanie żółci, uszkodzenie miąższu będzie prowadziło do wzrostu poziomu bilirubiny we krwi, co można zaobserwować u pacjentów z żółtaczką.

Warto wiedzieć, że zażółcenie powłok jest późnym objawem choroby wątroby i że dużo wcześniejszym markerem rozgrywającej się patologii są tzw. próby wątrobowe, czyli AspAT, AlAT, GGTP, fosfataza alkaliczna, bilirubina i dehydrogenaza mleczanowa.

6.1. aktywność AspAT i AlAT

Te dwa parametry oznaczane na standardowych badaniach krwi odpowiadają aktywności dwóch enzymów obecnych w komórkach wątroby, tzw. hepatocytach. AspAT odpowiada aktywności aminotransferazy asparaginianowej, natomiast AlAT – aminotransferazy alaninowej. Obydwa biorą udział w przemianach aminokwasów i odpowiadającym im ketokwasom.

Oba parametry różnią się ze względu na ich odmienne rozmieszczenie w komórkach wątroby. AspAT wykazuje aktywność głównie w mitochondriach, a AlAT – w cytoplazmie. To różne rozmieszczenie ma bardzo praktyczne zastosowanie, gdyż sugeruje przyczynę uszkodzenia wątroby.

I tak stosunek aktywności enzymu AspAT do enzymu AlAT (zwany też współczynnikiem de Ritisa) powyżej 2 sugeruje raczej alkoholowe (lub ogólniej: toksyczne) uszkodzenie wątroby, a poniżej 1 – wirusowe. Ma to związek z tym, że substancje toksyczne, w tym alkohol, są unieczynniane właśnie w mitochondriach.

Co ciekawe, enzymy te występują też w innych tkankach organizmu, m.in. w mięśniach, sercu, erytrocytach i innych komórkach, w związku z tym podwyższenie ich poziomu nie jest jednoznacznym dowodem choroby wątroby. Zapoznając się z wartościami aktywności enzymów wątrobowych, nie należy się przejmować drobnym przekroczeniem norm laboratoryjnych. W przypadku rzeczywistych patologii wątroby wartości te przekraczają normy zazwyczaj kilka-, a nawet kilkaset razy.

Normy laboratoryjne: AspAT 5–40 j/lAlAT 5–40 j/l.

6.2. aktywność GGTP

GGTP (czyli gamma-glutamylotranspeptydaza) jest enzymem wątrobowym biorącym udział w przemianach białek. Podobnie jak te wymienione wcześniej, jego poziom wzrasta w chorobach wątroby i dróg żółciowych. W praktyce parametr ten jest dość czułym wskaźnikiem mówiącym o nadużywaniu alkoholu przez chorego.

Co więcej, oprócz wirusowych zapaleń wątroby, uszkodzenia toksycznego, zastoju żółci, może on świadczyć o obecności rozrostu nowotworowego w wątrobie. Podobnie jak AspAT i AlAT, nie jest to parametr w pełni swoisty, gdyż enzym ten występuje także w nerkach, trzustce i jelitach.

Norma laboratoryjna: 15–90 j/l.

6.3. Wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej (AP)

Fosfataza alkaliczna należy do enzymów najczęściej oznaczanych w diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych. Występuje w wielu tkankach organizmu, w tym także w kościach, jelitach, nerkach i śledzionie. Nie zmienia to faktu, że wzrost jego poziomu jest dobrym wskaźnikiem patologii wątroby, a zwłaszcza zastoju żółci. Wynika to z jego rozmieszczenia – znajduje się on głównie w komórkach nabłonka wyścielających wewnątrzwątrobowe kanaliki żółciowe.

Jeżeli żółć z jakichś przyczyn (np. obecność kamienia w przewodzie wątrobowym lub żółciowym wspólnym, guz głowy trzustki) nie może odpłynąć i gromadzi się, dochodzi do uszkodzenia tych komórek, uwolnienia się enzymu i zwiększenia jego aktywności we krwi.

Aktywność AP rośnie także u pacjentów z poalkoholową marskością wątroby, guzami tego narządu i nieznacznie w jego stanach zapalnych. Na parametr ten wpływ mają również niektóre leki (np. chlorpromazyna). Warto pamiętać, że enzym ten znajduje się też w kościach, w związku z czym jego normy u dzieci są nawet dwukrotnie wyższe (wskutek rozbudowy tej tkanki).

Norma laboratoryjna: 20–70 j/l. (Uwaga: u dzieci wartości te mogą być wyższe.)

7. Dieta przy chorej wątrobie

Prawidłowo dobrana dietajest podstawowym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego w przebiegu chorób wątroby. Ważne jest, aby w okresie rekonwalescencji i regeneracji nie dostarczać wątrobie wiele toksyn oraz nie wymagać od wątroby produkcji dużych ilości żółci, zużywanej do trawienia tłuszczów. Racjonalnie dobrana żywność może znacząco skrócić czas regeneracji wątroby oraz poprawić ogólne samopoczucie i stan zdrowia chorego. W przebiegu chorób wątroby niedopuszczalne jest spożywanie alkoholu.

U osób z nadwagą ważne jest podjęcie próby jej redukcji, to jest spożywanie mniejszej ilości kalorii w codziennych posiłkach oraz podejmowanie możliwie intensywnego przy danym stanie zdrowia wysiłku fizycznego. Sama nadwaga będzie przyczyniać się do pogorszenia stanu wątroby przez odkładanie w niej tłuszczu, prowadzącego do stłuszczenia i marskości wątroby. Mniej spożywanych kalorii oznaczać będzie mniejsze obciążenie całego przewodu pokarmowego, a w szczególności wątroby.

Struktura diety powinna być dobrana tak, by znajdowało się w niej jak najwięcej warzyw, owoców oraz produktów pełnoziarnistych. Przy czym nie chodzi tu o uzupełnianie zwykłej, mięsnej diety warzywami, a raczej o umiejętne zastępowanie mięsa.

Na początku może nie być łatwo się przestawić, ale z czasem trudno będzie sobie wyobrazić powrót do ciężkiej, tłustej żywności. Taka dobra dieta zawiera dużo antyoksydantów, witamin, które umożliwiają szybszą regenerację wątroby, oraz błonnika, który pomaga usuwać toksyny z organizmu, istotnie odciążając wątrobę. Nie zawiera też dużych ilości tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.

W celu dalszej redukcji spożywanego tłuszczu pochodzenia zwierzęcego zaleca się zastępowanie mięsa czerwonego, szczególnie wieprzowiny, przez ryby i drób. Wokół ryb narosło w ostatnich latach wiele mitów. Zarówno te morskie, jak i słodkowodne mogą zawierać wiele kwasów omega-3 i być wartościowym źródłem białka.

Należy jedynie wystrzegać się ryb pochodzących z intensywnych hodowli, w których używa się antybiotyków i hormonów przyspieszających wzrost, stanowiących dodatkowe obciążenie dla wątroby. Do takich gatunków należą hodowane na Dalekim Wschodzie ryby słodkowodne: panga i tilapia oraz hodowlany łosoś norweski.

Z tych samych względów nie należy spożywać tanich kurczaków (brojlerów), w których stężenie toksyn pochodzących z leków im standardowo podawanych może być zbyt wysokie dla osoby z chorą wątrobą. Zamiast tego zaleca się jedzenie indyka, kaczki czy gęsi, a najlepiej drobiu pochodzącego z ekstensywnej, wiejskiej hodowli.

Jeśli zawartość portfela na to pozwala, warto zaopatrywać się w produkty żywnościowe z certyfikatem ekologicznym. Przy ich produkcji nie używa się chemicznych środków ochrony roślin, które jako toksyny stanowią poważne obciążenie dla wątroby, utrudniając jej regenerację czy nawet przyczyniając się do dalszych zniszczeń. Zwierzęta pochodzące z takiej hodowli karmione są wyłącznie naturalnymi paszami, a ich wzrost nie jest sztucznie, farmakologicznie przyspieszany.

Spośród suplementów diety przyspieszających regenerację wątroby szczególnie zalecany jest ostropest plamisty. Roślina ta zawiera naturalne sylimaryny, które posiadają dobroczynne właściwości dla wątroby i innych narządów układu pokarmowego. Uważa się, że wspomagają one produkcję żółci, a jednocześnie chronią przed toksynami.

Ponadto pewne badania pokazały, że regularne spożywanie ostropestu może przyczyniać się do zmniejszenia stężenia cholesterolu we krwi, opóźniając tym samym procesy miażdżycowe, oraz przeciwdziałać rozwojowi chorób nowotworowych. Jego użycie jako dodatkowego leczenia jest szczególnie wskazane w stanach marskości wątroby oraz po zatruciu grzybami czy innymi toksynami.

8. Profilaktyka chorób wątroby

Przed WZW typu A i typu B chroni szczepionka. Nie istnieje szczepienie ochronne przeciw HCV, dlatego w tym przypadku profilaktyka polega na unikaniu sytuacji ryzykownych, w kórych może dojść do zakażenia. Warto wiedzieć, że WZW typu C można się zarazić nie tylko podczas zabiegów medycznych, lecz także wykonując zabiegi kosmetyczne, robiąc tatuaż, zacinając się podczas strzyżenia. Dlatego będąc u fryzjera czy kosmetyczki, należy się upewnić, że sprzęt jest jednorazowego użytku lub został wysterylizowany po poprzednim użyciu.

Aby uniknąć chorób wątroby, należy także unikać nadużywania oraz regularnego picia alkoholu. Warto także stosować odpowiednią dietę - lekkostrawną, zawierającą małą ilość tłuszczu.

Ważne jest także okresowe wykonywanie badań aktywności enzymów wątrobowych.

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze